شهید ثانی و زندگی در دولت جائر

فقیه جامع الشرایط در عصر غیبت، نیابت از امام معصوم را دارا بوده و تا آنجایی کهمبسوط‏الید و قادر به تصرف حکومتی باشد، بایستی اقدام به تصمیم‏گیری و عمل بر طبقاین نیابت نموده و مقام زعامت سیاسی اجتماعی خود را به منصه بروز و ظهور برساند ومردم نیز وظیفه حمایت و مساعدت از اقدامات او را بر عهده دارند. حال اگر این فقیهنتوانست اقدامات و تصرفات حکومتی انجام دهد، باید تلاش کند که اسلام را حفظکرده و شیعیان را از گزند سلاطین جور نجات و رهایی بخشد؛ اگرچه این عمل منوط ومتوقف بر وارد شدن در دستگاه حکومتی جائر باشد. اما باید این نکته مورد توجه قرارگیرد که یک عالم و دانشمند دینی و نایب امام معصوم هرگز نباید به خود اجازه دهد که درمقابل شاهان و سلاطین، احساس ذلت کرده و رفتار خاضعانه‏ای در برابر آنان از خود نشاندهد؛ بلکه باید دارای عزت نفس بوده و به خاطر منافع دنیوی به آنان نزدیک نگردد. شهید ثانی هر فقیه و دانشمند دینی را که برای دنیاطلبی به سلطان و پادشاه جائرینزدیک گردد، خائن به امانت الهی دانسته و به لحاظ عملی و تجربه تاریخی هم ادعا داردکه اکثر اینها نتوانسته‏اند به اهداف خود دست یابند ـ و به دلیل ذلّت نزد سلطان، شخصیتو هویت اصلی‏شان لگدکوب گردیده و دیگر همانند آن عالمان با عزت نمی‏باشند ـاگرچه به برخی اهداف دنیوی پست خود دست یافته‏اند. «الخامس، أن یکون عفیف النفسعالی الهمّة، منقبضا عن الملوک و اهل الدنیا لایدخل طمعا... فمن فعل ذلک فقد عرض نفسه و خانامانته».( شهید ثانی در تحلیل این مطلب به قول برخی از اولیای الهی و ابدال (انسانهای الهیمنحصربه‏فرد)درپاسخ‏به‏سؤالی‏پیرامون‏علل اُفت منزلت علم و علما استناد کرده و نقل می‏کند: «علت اینکه علم در زمان ما، ارزش خود را از دست داده و شاهان به علم ودانش توجه نمی‏کنند، در حالی که در زمانهای پیشین، توجه بیشتری به دانش وعلما می‏شده در این است که در زمان گذشته، پادشاهان به خدمت علما می‏آمدند ومتاع دنیای خود را عرضه کرده تا از علم و دانش آنان بهره جویند؛ اما علما به دنیایآنان بی‏توجهی نشان داده و منّت آنان را از عهده خویش برداشته‏اند. به همین جهت،دنیا در نظر دنیاطلبان، کوچک و منزلت علم نزد آنان والایی خاصّی می‏یافته است؛در حالی که در زمان ما (زمان شهید ثانی) علما و دانشمندان رو به پادشاهان آورده ودانش خود را برای نیل به امکانات و منافع دنیوی عرضه کرده و در اختیار می‏گذارندو در این مسیر، از خود حقارت و ذلّت نشان می‏دهند. بنابراین، در چشم حاکمان،دنیا مقامی والا یافته و منزلت علم سیر نزولی پیدا کرده است. سپس شهید ثانی در ادامه تحلیل خویش، از پیامبر اسلام(ص) گفتاری نقل می‏کند کهمی‏فرماید: «الفقهاء أمناء الرسل ما لم‏یدخلوا فی الدنیا، قیل یا رسول اللّه! و ما دخولهم فی الدنیا؟قال اتّباع السلطان فإذا فعلوا فی ذلک فاحذروهم علی دینکم». پیامبر گرامی اسلام می‏فرمایند: «فقها، امانتداران پیامبران هستند تا زمانی که به دنیاوارد نشده‏اند. از پیامبر(ص) سؤال می‏شود که منظور از ورود آنان به دنیا چیست؟ پاسخمی‏فرمایند: تبعیّت و فرمانبری از سلطان و پادشاه، پس هرگاه علما و فقها اقدام به اینتبعیت و پیروی نمودند، از آنان بر دینتان برحذر بوده و بپرهیزید.» به عبارت دیگر، فقها و دانشمندان، تا زمانی مورد احترام و گرامی‏اندکه به مقام نیابتاز امام و امانتداری از پیامبران بذل توجه نموده و در نظر و عمل از دنیا و دنیاطلبان وشاهان و دربار آنان چشم‏پوشی کنند و هرگاه به این‏گونه مسائل روی آوردند، نه تنهاصلاحیت خود را در رهبری سیاسی و زعامت مسلمین از دست می‏دهند؛ بلکه همانندتیغی در دست زنگی مست بوده و باید از آنان بر دین و دینداری خود ترسید؛ زیرا کهعالمانی بی‏تقوا هستند.